Tajemnica lekarska a przepisy prawa polskiego

Prawo do tajemnicy jest jednym z podstawowych praw pacjenta. Wielu z Was na przestrzeni życia na pewno chociaż raz zastanawiało się, w jakim stopniu może lekarzowi zaufać, zwłaszcza gdy istniało prawdopodobieństwo, że łączy nas przykładowo krąg wspólnych znajomych. Przepisy prawne w tej dziedzinie należą do najobszerniej skodyfikowanych zasad etycznych postępowania lekarskiego. Najwyraźniej o zakresie tajemnicy lekarskiej stanowią art. 40 ust. 1 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz art. 24 Kodeksu Etyki Lekarskiej.

Tajemnica informacji: art. 40

Lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu.

Kodeks Etyki Lekarskiej: art. 24

Wiadomości o pacjencie i jego otoczeniu uzyskane przez lekarza w związku z wykonywanymi czynnościami zawodowymi są objęte tajemnicą lekarską. Śmierć chorego nie zwalnia z obowiązku dochowania tajemnicy. Lekarz ma jednak prawo, zgodnie ze swym sumieniem, do ujawnienia zauważonych faktów łamania praw człowieka.

Innymi słowy, wszystko to, co zostało powierzone lekarzowi w wywiadzie, w toku badania, jak i to, co dostrzegł umyślnie (i przypadkowo), oraz to, co dotyczy samego chorego, jak i jego najbliższego otoczenia, to, co dotyczy zagadnień związanych z poradą lub leczeniem oraz to, co nie ma z nimi bezpośredniego związku, a o czym lekarz dowiedział się z racji wykonywania swojego zawodu.

Są kraje (np. Francja), gdzie do tematu tajemnicy lekarskiej podchodzi się bardzo radykalnie, traktując ją na równi z tajemnicą spowiedzi. W krajach tych od tajemnicy może zwolnić jedynie osoba, której to dotyczy.

Zanim przyklaśniecie temu postulatowi, zastanówmy się wspólnie nad jedną kwestią, a mianowicie: co w przypadku powstania wyjątków od reguły? Kiedy dochodzi do wyboru większego dobra lub mniejszego zła?

Wyjątki od obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej

Kodeks Etyki Lekarskiej wymienia dwa wyjątki od tej reguły:

1. Gdy pacjent wyrazi na to zgodę.
2. Zachowanie tajemnicy w sposób istotny zagraża zdrowiu i życiu lub innych osób.

Niedopowiedziany został jeszcze jeden wyjątek, który wynika z samego brzmienia Kodeksu, ale szerzej jego zakres został omówiony w art. 40 ust. 2 o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, a brzmi on: jeśli zobowiązują do tego przepisy prawa.

Przepisu ustępu 1 nie stosuje się, gdy...

• tak stanowią ustawy;
• badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych, na podstawie odrębnych ustaw, organów i instytucji; wówczas lekarz jest obowiązany poinformować o stanie zdrowia pacjenta wyłącznie te organy i instytucje;
• zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta albo innych osób;
• pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy, po uprzednim poinformowaniu o niekorzystnych dla pacjenta skutkach jej ujawnienia;
• zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie lekarzowi sądowemu;
• zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innemu lekarzowi lub uprawnionym osobom uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń.

Ideą ustaw, których to dotyczy, jest ochrona interesów społeczeństwa kosztem rezygnacji z dyskrecji względem jednostki. Podporządkowanie ustawom wynika z konfrontacji dwóch wartości, takich jak: dobra indywidualnego pacjenta i dobra społecznego.

Nasze dane trafiają do instytucji publicznych?

No dobrze, czyli w jakich sytuacjach ułamek naszych danych trafia do innych instytucji? Tematyka jest dosyć szeroka, ale zainteresują Was zapewne dwie grupy.

Grupa pierwsza to sytuacje, kiedy nad naszym indywidualnym prawem do zachowania tajemnicy dominuje dobro zdrowia publicznego, które wynika z ustawy o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Odpowiednie instytucje sanitarne zawiadamiane są o przypadkach zachorowań na niektóre choroby zakaźne i społeczne – ma to na celu umożliwienie prowadzenia odpowiednich czynności zapobiegających szerzeniu się tych chorób. Tutaj mamy do czynienia jedynie z rozszerzeniem kręgu osób dopuszczonych do tajemnicy.

Uprzedzę od razu: najczęściej powiadomienia te mają charakter jedynie statystyczny, nie imienny. Przykładem może być chociażby odniesienie do chorych na AIDS i nosicieli wirusa HIV, gdzie badania diagnostyczne wykonywane są anonimowo i na życzenie pacjenta, a powiadomienie epidemiologiczne (o ile zastrzeżone przez pacjenta) przesyłane są bez identyfikacji, mając jedynie znaczenie statystyczne.

W tego typu przypadkach tajemnica jest w posiadaniu wielu osób, wciąż jednak w kręgu tajemnicy zawodowej obowiązującej wszystkich pracowników służby zdrowia.

Drugą grupą są ciężkie przestępstwa wynikające z kodeksu karnego, a mianowicie przestępstwa przeciwko państwu, grupom społecznym, zamachy terrorystyczne, a także zabójstwo człowieka. Jeśli miałabym przytoczyć przykład z życia wzięty, przychodzą mi do głowy dzieci maltretowane. Są to przypadki, kiedy dosyć łatwo dostrzec granicę dobra i zła. Inne – pozostawione już są do oceny sumienia lekarza.

Poznaj swoje prawa

Pamiętajmy, że do pomocy lekarskiej ma prawo każdy, także człowiek pozostający w kolizji z prawem. Nie powinien więc obawiać się, że wizyta lekarska spowoduje obok oczekiwanej poprawy zdrowia także prawne konsekwencje przez ujawnienie faktów dotyczących jego osoby czy miejsca jego pobytu.

Dziękuję za poświęcony czas i zapraszam do lektury kolejnych artykułów. W razie pytań, zachęcam do kontaktu.

Szukasz prawnika z Twojej okolicy? Zobacz listę: Specjaliści od Prawa cywilnego